https://artmusiclounge.wordpress.com/2021/02/20/more-stanchinskya-journey-into-the-abyss/
More Stanchinsky…A Journey Into the Abyss
STANCHINSKY: Humoresque. Mazurkas in Db, G# min. Nocturne. 3 Preludes. Sonata in Eb min. Prelude in the Lydian Mode. Canon in B min. Prelude & Fugue. Canon-Preludes / Witold Wilczek, pno / Dux 1559
Since my curiosity was piqued by Peter Jablonski’s recording of piano music by Alexei Stanchinsky, I poked around and found this CD which was issued last year. Strange that I didn’t select it for review, but here it is.
As you can see, seven pieces on this CD are duplicates of the material played on the other: the two Mazurkas, the Nocturne, the 3 Preludes and the Sonata in Eb minor. But here we start out with a strange, thunderous and altogether sinister piece that Stanchinsky titled “Humoresque.” It consists of rapidly-descending chromatic figures and crashing chords, revealing a very turbulent side of the composer.
Even more interestingly, the liner notes give us a lot more information about Stanchinsky which puts his early death into perspective. Apparently, he was showing signs of mental illness even when he was studying with Tanayev. When his teachers asked him to come by the next afternoon for a private lesson, Stanchinsky fought him, saying that he preferred the night. His fellow students found him to be extremely talented but prone to unexpected blow-ups and fits of temper. He was seen as highly intelligent but constantly depressed. When his father died (in either 1908 or 1910, sources vary), he suffered a nervous breakdown and had to be confined to a clinic for six months, where he was diagnosed with dementia praecox (precocious madness), nowadays classified as a form of schizophrenia. Small wonder that his mother-in-law objected to him marrying her daughter and tried to keep them apart! I’d have done the same thing in her case. These liner notes also claim that the local authorities viewed Stanchinsky’s death not as a sort of tragic accident but, rather, as a suicide. This, too, makes more sense in view of the facts.
Young Wilczek approaches these pieces from that viewpoint, and thus infuses them with more nervous energy than Jablonski did. I have to agree with his approach. Take, for instance, the Mazurka in Db, where Wilczek makes much more of the contrast between the outer sections of the piece—a bit wild and manic—with the “calm center” of it, and for me, this works both musically and psychologically.
The question that arises, however, is: Are these works invalid as music because they were the product of a disordered mind? I don’t think so, and apparently neither did Taneyev, who was clearly not prone to admiring works of “madness.” The music, though highly unconventional, is well-ordered and superbly crafted. Apparently, Stanchinsky was able to focus on composition, bypassing the split in his brain that eventually led to madness…but it’s telling that once, when separated from his wife and child and depressed, he destroyed several of his manuscripts.
Nonetheless, the smoldering intensity with which Wilczek plays this music is completely apropos, and if anything he has an even wider dynamic range than Jablonski. He is completely zeroed in on this music and makes it more interesting, such as in the Prelude No. 2 in D, where the notes virtually explode from the keyboard yet still retain good phrasing and articulation. Wilczek also plays the Sonata a minute faster than Jablonski, with a very positive effect on the music. The generally higher level of nervous energy in these performances brings out Stanchinsky’s genius more fully.
Yet although his compositions were apparently the products of his lucid moments, the feeling of darkness never quite escapes them. Stanchinsky’s music always seems to gravitate towards a “dark night of the soul” filled with despair; there is no way out and no light at the end of his tunnel. His music makes Mussorgsky’s sound bright and gay.Even a relatively calm piece such as the Prelude in the Lydian Mode, which on its surface sounds a bit Chopin-esque, tends to snake its way into dark corners where he can hide himself from the world. My theory is that he was an extraordinarily sensitive person who let things bother him to the point of mania; he could not come to grips with tragic events or disappointments, so he internalized them where they grew and festered in his mind until he could no longer bear them. The exceedingly strange downward chromatic figuration of the melody of his very brief Canon in B minor (1:09) also feels like the product of a mind that is fleeing from something, but doesn’t know where to run.
In addition to this wonderful CD, I’ve also run across an excellent performance of Stanchinsky’s 12 Sketches by Ekaterina Derzhavina on a Profil disc. Her playing is a shade more brusque than Wilczek’s but she, too, captures the conflicting emotions in his music and mind perfectly.
Highly recommended.
© 2021 Lynn René Bayley
Deux enregistrements saluent le destin tragique d’Alexey Stanchinsky
Le 15 mars 2021 par Jean Lacroix
Alexey Stanchinsky (1888-1914) : Œuvres pour piano. Sonate en mi bémol mineur ; Nocturne ; Trois Préludes ; Cinq Préludes ; Trois Chansons sans paroles ; Mazurkas en ré bémol majeur et en sol dièse mineur ; Larmes ; Variations ; Trois Pièces ; Douze Pièces. Peter Jablonski, piano. 2020. Notice en anglais. 73.46. Ondine ODE 1383-2.
Alexey Stanchinsky (1888-1914) : Un voyage dans l’abîme. Humoresque ; Mazurkas en ré bémol majeur et en sol dièse mineur ; Nocturne ; Trois Préludes ; Sonate en mi bémol mineur ; Prélude sur le mode lydien ; Canon ; Prélude et Fugue ; Quatre Canon-Préludes. Witold Wilczek, piano. 2020. Notice en polonais et en anglais.56.27. Dux 1559.
Les hasards de l’édition discographique font parfois bien les choses. Deux publications consacrées à l’œuvre pianistique du Russe Alexey Stanchinsky, décédé à l’âge de 26 ans, paraissent simultanément, avec des programmes qui se recoupent en partie. Ils nous permettent de prendre la dimension d’un tempérament musical plus que prometteur qu’un destin tragique a fait disparaître trop tôt. Dans son ouvrage La musique du XXe siècle en Russie et dans les anciennes républiques soviétiques, Frans C. Lemaire ne consacre que cinq lignes à Stanchinsky : Ce jeune musicien aurait pu prolonger de façon originale les innovations pianistiques de Scriabine qui admirait son talent. Mais il souffrait d’hallucinations schizophréniques et périt à vingt-six ans, noyé […], dans des conditions mystérieuses. (Paris, Fayard, 1994, p. 32-33). Stanchinsky n’a par contre pas trouvé grâce aux yeux des auteurs du Dictionnaire biographique des musiciens de Baker-Slonimsky : son nom n’y figure pas. Les notices des deux nouveaux CD Ondine et Dux nous en apprennent bien davantage.
Né en 1888 à Obolsunovo, à un peu plus de 250 kilomètres au nord-est de Moscou, le jeune Alexey montre très tôt des dispositions pour la musique, reçoit quelques leçons de sa mère qui joue du piano, compose et se produit dès ses six ans. Les occupations professionnelles de son père, ingénieur chimiste, entraînent plusieurs déménagements. Conscients de ses dons, ses parents le poussent à poursuivre sa formation, tout d’abord par des cours privés à Moscou, notamment avec Joseph Lhevinne qui a été le condisciple de Scriabine et de Rachmaninov. En 1907, Stanchinsky est admis au Conservatoire de Moscou sur la recommandation d’Alexandre Gretchaninov, étudie le piano avec Konstantin Igoumnov, la composition avec Nikolaï Zhilayev (qui sera assassiné par le régime stalinien), et le contrepoint avec Sergueï Taneïev qui estime le talent de son élève inhabituel et rare. Taneïev lui fait rencontrer Tolstoï devant lequel le jeune homme joue ses propres compositions. Stanchinsky fait aussi la connaissance de Scriabine qui constate en lui une évolution créative fulgurante. Mais les premiers symptômes de déséquilibre apparaissent, suite à des événements douloureux : la disparition de son père en 1910, et le refus de mariage que lui oppose la famille de la jeune femme qu’il aime, Elena Bay, enceinte de lui. Le jeune compositeur sombre dans la dépression et fait des séjours en clinique pour soigner des problèmes neurologiques. De désespoir, il détruit une partie de ses partitions. Une accalmie lui permet de reprendre ses activités ; grâce à Taneïev, il donne un concert de ses propres compositions à Moscou en 1914, à l’issue duquel la critique le considère comme original et très talentueux. En septembre de la même année, il tente de rendre secrètement visite à Elena. Pour cela, il doit franchir l’eau glacée d’une rivière. On retrouvera son corps le lendemain matin à plusieurs kilomètres de là : il a succombé à une crise cardiaque.
Alexeï Stanchinsky laisse un petit nombre de compositions, presque exclusivement pour le piano. La notice Dux fait allusion à un possible Trio à clavier sur des airs populaires à la manière de Glinka, et à l’une ou l’autre mélodie. Quoiqu’il en soit, son catalogue est court, et la plupart des pièces pour le clavier sont de brève durée, ne dépassant jamais les cinq minutes, en dehors de la Sonate en mi bémol mineur qui date de 1906. Cette partition de ses dix-huit ans, écrite en un mouvement qui s’étale sur un peu plus de dix minutes, alterne les aspects déclamatoires, tempétueux, spontanés, expansifs, mais s’inscrit aussi dans le contexte d’une tension permanente, avec des octaves enlevées et une palette de couleurs très riche. C’est avec elle que Jablonski ouvre son programme. Ce choix n’est pas anodin pour l’auditeur car il est tout de suite mis en présence d’un langage qui est le reflet de la fin d’un romantisme dominateur, mais qui s’apparente déjà à Scriabine par sa créativité naturelle et sa maîtrise polyphonique. La liberté de style, le rythme, les textures sont à l’image d’un jeune compositeur qui se cherche à travers un indiscutable potentiel. Jablonski joue avec ampleur et dessine les timbres comme s’il les créait. Il tisse ainsi un lien avec son précédent CD Ondine qui proposait des Mazurkas de Scriabine (nous l’avons recensé dans ces colonnes en avril 2020). Les autres pièces choisies pour ce panorama stanchinskien couvre les années 1903 (Trois Chants sans paroles délicatement lyriques) à 1913 (les deux ensembles de trois, puis cinq Pièces, des miniatures fluides et fugaces au sujet desquelles Prokofiev et Miaskowsky écrivirent des textes critiques élogieux). Le reste du programme permet à l’auditeur de savourer un Nocturne aux fortes émotions, des Préludes expressifs teintés d’impressionnisme, écrits à quinze ans, deux Mazurkas qui se souviennent de Chopin et des Larmes de 1906 : sur un air populaire, elles coulent en deux minutes émouvantes, comme en préfiguration d’un futur bien douloureux.
Le programme de Witold Wilczek, nettement plus court (56 minutes, 16 plages) que celui de Jablonski (73 minutes, 32 plages), est similaire à ce dernier pour les deux Mazurkas, le Nocturne, Trois Préludes et la Sonate. Ce pianiste polonais, qui a fait sensation dans son pays en interprétant Chopin, adopte en général un tempo un peu plus rapide que celui de Jablonski ; la Sonate en souffre quelque peu en termes de clarté et de finesse de traits, mais l’engagement est impressionnant. Cette page essentielle est située au milieu du récital. Avant elle, les Mazurkas ont séduit par leurs élans colorés, le Nocturne par sa charge affective et les Trois Préludes par le rappel de Grieg, autre influence première de Stanchinsky. Wilczek oriente ensuite son programme vers d’autres pièces qui montrent l’attrait du compositeur pour des formes classiques (Prélude et Fugue) ou plus librement inventives (les quatre Canon-Preludes). D’autres facettes non négligeables…
Avec ces disques Ondine et Dux, on ne parlera pas de découvertes sur le plan discographique. Stanchinsky a fait l’objet d’une série d’enregistrements par le passé : Daniel Blumenthal chez Marco Polo en 1994, Alexander Malkus en 2008 pour Mélodiya (un couplage avec Glinka), Nikolaï Fefilov pour Etcetera en 2014, ont proposé des programmes similaires à ceux des nouveaux CD, la Sonate occupant une place récurrente. En 2019, le label Grand Piano a confié à Olga Solovieva un premier volume de ce qui semble devoir être une (fatalement courte) intégrale. Mais les deux nouvelles gravures, en particulier celle de Jablonski, se placent à notre avis en tête des références. Elles ont été enregistrées à trois mois d’intervalle (mars 2020 en Pologne pour Wilczek, juin 2020 en Suède pour Jablonski) ; ici aussi, la prise de son laisse un léger avantage à Jablonski.
CD Jablonski : Son : 9 Notice : 10 Répertoire : 9 Interprétation : 10
CD Wilczek : Son : 8 Notice : 9 Répertoire : 9 Interprétation : 9
https://longplayrecenzje.blogspot.com/2021/01/witold-wilczek-journey-into-abyss.html
Rosyjski kompozytor Alexei Stanchinsky (Aleksiej Stanczinski, 1888-1914) był Złotym Dzieckiem swej epoki komponując i wykonując swoje pierwsze utwory już w wieku sześciu lat. Okres ten (przełom XIX i XX wieku) zwany srebrnym wiekiem kultury rosyjskiej, pozostawił po sobie dzieła wielu znakomitych artystów, takich jak poetka Anna Achmatowa, malarze Wassily Kandinsky i Marc Chagall ale też kompozytorzy Aleksandr Skriabin, Igor Strawiński czy Siergiej Taniejew. Na ich tle Aleksiej Stanczinski jawił się jako młoda wschodząca gwiazda, którą czeka świetlana przyszłość
Jak się jednak miało okazać cierpiący na urojenia, halucynacje i problemy nerwowe artysta miał przed sobą bardzo krótkie życie, bowiem zmarł w tajemniczych okolicznościach w wieku zaledwie 26 lat. Mimo to Stanczinski pozostawił po sobie szereg utworów fortepianowych, które do dziś odkrywane jako zapomniane dzieła, zyskują uznanie wśród kolejnych pokoleń melomanów i wykonujących je artystów. Pośród nich znajdziemy mazurki, sonaty, nokturny, etiudy, preludia i cykl pieśni do wierszy szkockiego poety Roberta Burnsa.
W pracach Stanczinskiego dostrzeżemy wpływy takich kompozytorów jak Skriabin, Grieg czy Musorgski. Jednak stworzone w ostatnich latach jego krótkiego życia utwory, odsłaniają własny indywidualny styl i oryginalną koncepcję. Mówi się, że po jego śmierci rosyjska muzyka doznała wielkiego ciosu.
Po utwory fortepianowe zwanego Zapomnianym Geniuszem Rosyjskiej Srebrnej Ery Aleksieja Stanczinskiego, sięgnął urodzony w 1988 roku, wielokrotnie nagradzany krakowski pianista Witold Wilczek, mający w swej dotychczasowej dyskografii płyty z utworami m.in. Ignacego Jana Paderewskiego, Fryderyka Chopina i Mieczysława Karłowicza.
W programie albumu nagranego w Sali Koncertowej Europejskiego Centrum Muzyki Krzysztofa Pendereckiego w Lusławicach, znajdziemy wybrane z dorobku rosyjskiego kompozytora: Humoreskę, Mazurki, Nokturn, Preludia, Sonatę, Preludium i Fugę oraz Kanon.
Pracując nad nagraniem płyty "A Journey Into The Abyss. Alexei Stanchinsky Piano Music" i zagłębiając się w arkana muzyki Stanczinskiego, Witold Wilczek konsultował się z wybitną rosyjską pianistką Ekateriną Derzhaviną oraz odbył naukowo-artystyczną kwerendę biblioteczną w Moskwie.
Staranna i dokładna analiza dorobku kompozytorskiego Stanczinskiego, sprawiła iż pianista stworzył program odsłaniający rozmaite gałęzie inspiracji twórcy i odczytujący jego artystyczne intencje.
Witold Wilczek gra z niebywałym zaangażowaniem i pasją, co dostrzeżemy zarówno w lżejszych w odbiorze utworach Stanczinskiego, jak formach bardziej wyszukanych, jaką jest choćby pełna uniesień rozbudowana Sonata es-moll zamieszczona w połowie programu płyty.
Połączenie robiącej wrażenie niczym niepohamowanej ekspresji z mistrzowską techniką pianisty, oraz oryginalny materiał wyjściowy jakim są utwory, które większość melomanów usłyszy zapewne po raz pierwszy, sprawiają iż mamy do czynienia z recitalem pod każdym względem doskonałym.
Album w katalogu wytwórni DUX dostępny od 6 listopada 2020.
Robert Ratajczak
https://www.gbopera.it/2021/04/a-journey-into-the-abyss-alexei-stanchinsky-piano-music/
Nell’ambito della musica classica, lo spazio dedicato ai compositori russi è spesso defraudato da altri musicisti la cui risonanza è fin troppo celebrata. Questo è un vero peccato perché entrare nel territorio musicale della Madre Russia è sempre fonte di sorpresa, ispirazione e conoscenza, tanti sono i compositori che la rappresentano e tale è la vastità della produzione, la maggior parte della quale è fino ad oggi ancora poco (per non dire niente) esplorata.
Scrivendo di questo nuovo CD della Dux Recording mi ha permesso di conoscere uno dei tanti compositori russi poco celebrati, ma dal talento indiscutibile: Alexei Stanchinsky (1888 – 1914). La sua produzione compositiva è rivolta esclusivamente al pianoforte, strumento che amava, e le sue abilità tecniche e nello studio dell’armonia erano già riconosciute dai suoi contemporanei. Essa si colloca all’interno di uno stile che è proprio dei primi del novecento russo, parallelo a quello dei più noti Stravinsky, Prokofiev, Taneyev e Skrjabin (giusto per citarne alcuni), ma che si apre anche verso occidente, sia territorialmente che temporalmente, attingendo al neoclassicismo e ai suoi stilemi, perfettamente a cavallo tra romanticismo e contemporaneità.
Bellissime e poetiche le Mazurke, molto chopiniani i preludi, e i canoni sembrano mutuare il lirismo del suo contemporaneo Grieg. E che dire del bellissimo “Humoresque”? È un’opera titanica, difficilissima tecnicamente, sembra quasi un arabesque dai toni schumanniani. È un vero peccato che la produzione di Alexei Stanchinsky sia poco conosciuta e eseguita; è anche vero che essa è alquanto limitata, causa la sua morte prematura e avvenuta, ahimè, in pieno fervore compositivo. L’ascolto del disco provoca piacere assoluto: ogni pezzo vive di vita propria e lo si può ascoltare più volte senza mai stancarsi e recependo sempre qualcosa di nuovo.
Un plauso al pianista Witold Wilczek: nonostante la giovane età dimostra avere grande padronanza della tastiera e pure una notevole capacità interpretativa: esegue i pezzi infatti col massimo rispetto della partitura, con un timbrica eccellente e superando le difficoltà tecniche con la disinvoltura degna dei più grandi pianisti.
Michele Campione
Witold Wilczek – “cannons hidden in flowers”
These are the words used by Schumann to describe Chopin’s music and this is how it was experienced by the audience listening to a recital organized at Cité des Arts by the Society “Un Soir à l’Opéra”.
Witold Wilczek, a young 22 year old pianist from Poland, winner of numerous prizes, gives himself over to Chopin completely. The first part of his concert, comprising four, technically very difficult scherzos, was supremely perfect – unswerving rhythm and powerful style. The air in the concert hall was vibrating with emotion, the audience froze spell-bound. And a few glances from the piano that seemed to take the listeners as witnesses, engage them and encourage to breathe music together.
This desire to make music a language of human understanding is a strength and virtue of youth. It seems that Wilczek clearly has proven it.
What followed next in the concert? Joseph Haydn’s “Sonata in C major”, cheerful with surprising allegro molto in the finale, Ignacy Paderewski’s “Love Song”, so passionate and romantic in spirit that you could easily forget that its author was also a head of the Polish state, then Franciszek Liszt and “Love Dreams” and “Hungarian Rhapsody” no 15 in a very “individual” delightfully modern and original arrangement by Władimir Horowitz. At the end, generous three encores.
Witold Wilczek is a young pianist at the threshold of a promising career whom Chambéry will always welcome with great pleasure.
Author: Mado Venet
newspaper: Dauphiné Libéré
translated from the French language by: Agnieszka Korycińska
Le romantisme passionné des concertos pour piano de Zygmunt Stojowski
Zygmunt Stojowski (1870-1946) : Concertos pour piano et orchestre n° 1 en fa dièse mineur op. 3 et n°2 en la bémol majeur op. 32 « Prologue, Scherzo et Variations ». Marek Szlezer et Witold Wilczek, piano ; Jerzy Semkow Sinfonia Iuventus, direction Marek Wroniszewski et Zofia Guz. 2021. Notice en polonais et en anglais. 69.28. Dux 1773.
Le label polonais Dux ratisse large dans le répertoire de sa musique nationale, dont il nous a déjà offert de multiples facettes méconnues. De Zygmunt Stojowski, virtuose de grand talent et pédagogue réputé, il a déjà proposé un album de mélodies et un autre qui comprenait deux cantates et une suite pour orchestre. Cette fois, ce sont les deux concertos pour piano de cet originaire de Strzelce, petite ville du nord qui connut l’implantation des Chevaliers teutoniques au XVIe siècle. Il ne s’agit pas de premières discographiques : Jonathan Plowright avait enregistré ces concertos en 2001 avec le BBC Scottish Symphony Orchestra dirigé par Martyn Brabbins, pour le label Hyperion (CDA 67314), avec une belle réception de la critique.
Les sources concernant la naissance de Stojowski ont longtemps divergé, la situant entre 1863 et 1876, mais il a été établi qu’il a vu le jour le 8 avril ou le 14 mai 1870. Le jeune Zygmunt reçoit de sa mère ses premières leçons de piano. Grâce au soutien de la Princesse Marcelina Czatoryska, une élève de Czerny et de Chopin, il peut se perfectionner à Cracovie auprès du compositeur Wladislaw Zelenski ; encore étudiant, il se fait remarquer en jouant en public le Concerto pour piano n° 3 de Beethoven. Dès ses 18 ans, il est à Paris où il suit les cours de Louis Diémer pour le piano, de Théodore Dubois pour l’harmonie et de Léo Delibes pour la composition. Il est de plus très influencé par le panache d’Ignaz Paderewski, rencontré à Cracovie dans un salon en 1884, qui lui donnera quelques leçons lors de son apprentissage parisien et soutiendra sa carrière naissante. Saint-Saëns lui dispensera aussi ses conseils. Très vite, Stojowski compose et commence à se produire comme concertiste dans plusieurs salles européennes. Il reçoit le Prix Paderewski en 1898 pour sa Symphonie en ré mineur qui aura l’honneur d’être jouée lors du concert d’inauguration de la Philharmonie de Varsovie en 1901.
C’est pourtant aux Etats-Unis que le polyglotte Stojowski (en plus du polonais, il parle six langues, dont le latin et le grec ancien) va s’installer dès 1905, plus précisément à New York où il passera le reste de son existence ; il sera naturalisé américain en 1938. Il est appelé à diriger le département de piano de l’Institute of Musical Art qui deviendra plus tard la Juilliard School. Pédagogue respecté, Stojowski comptera parmi ses élèves Shura Cherkassky, Mischa Levitzki, Arthur Loesser ou Oscar Levant. Son catalogue de compositeur, une bonne quarantaine d’opus, se décline en musique pour piano ou violoncelle et sonates, en concerto pour violon (disponible chez Hyperion sous l’achet de Bartlomiej Niziol, 2016) ou pour violoncelle. On y ajoute la symphonie citée plus avant, des pages chorales et deux concertos pour piano aux accents passionnés.
Le Concerto n° 1 en fa dièse mineur op. 3 de 1891 a été créé par Stojowski lui-même en la Salle Erard à Paris. Cette partition révèle toute la fougue pianistique de son créateur, ses brillantes possibilités techniques et son inventivité émotionnelle. Les thèmes sont très chantants et dévoilent une personnalité nourrie de la grande tradition romantique, en particulier du lyrisme de Paderewski, avec de grands élans symphoniques et des mélodies où la virtuosité voisine avec une poésie qui sait se révéler intense. L’Andante poco mosso s’ouvre dans un climat orchestral lent et mystérieux qui va bientôt se déployer dans une série de modulations majestueuses et des développements grandioses qui révèlent une belle maîtrise du dialogue entre le soliste et ses partenaires. Le drame sous-jacent qui marque la fin de ce premier mouvement trouve dans la Romanza. Andante sostenuto e molto cantabile qui suit un écho onirique, soulignant la fluidité des sentiments. Stojowski y introduit un rappel de la première pièce de l’opus 133 de Schumann, les Gesänge der Frühe. Le tumultueux Allegro con fuoco final, marqué par de subtiles allusions à des éléments des deux premiers mouvements, conclut le concerto dans une atmosphère brillante. L’œuvre est servie avec fougue par le pianiste polonais Marek Szlezer (°1981) qui s’est perfectionné à la Chapelle Musicale avec Abdel Rahman El Bacha, a été candidat lors de la session 2003 du Concours Reine Elisabeth et a enregistré des albums pour Warner, EMI, Amadeus, Amadeo Classics ou Dux. Le Sinfonia Iuventus, fondé en 2007 par Jerzy Semkow dont il porte aujourd’hui le nom, est dirigé avec netteté et ferveur par Marek Wroniszewski, son directeur musical, qui cède élégamment sa baguette à sa jeune assistante Zofia Guz pour le second mouvement.
Le Concerto pour piano n° 2 est confié à un autre pianiste polonais, Witold Wilczek (°1988), formé dans son pays avant un séjour de trois ans en Suisse puis un perfectionnement à Katowice. Wilczek propose une version brillamment ludique de cette partition créée en 1913 par Arthur Nikisch à la tête du London Symphony Orchestra, avec Zygmunt Stojowski au piano. Le compositeur bénéficiait alors d’une grande notoriété internationale. Le Prologue. Andante con moto propose un thème orchestral détendu qui va suivre diverses trajectoires, la mélodie du piano servant de leitmotiv aux étapes du processus. Le Scherzo. Presto enchaîne attacca dans un climat de légèreté et de dynamisme qui semble exalter une joie incessante. Le troisième mouvement, Thème avec dix Variations de dimensions variées, peut se diviser en deux sections : la première, avec sept courtes pièces, entre expression mesurée et vivacité, l’autre se développant dans une atmosphère de plus en plus tendue jusqu’à un enivrant Allegro molto conclusif où l’on retrouve des réminiscences de l’Andante con moto initial. Toujours emmené par Marek Wroniszewski, le Sinfonia Iuventus, dont la composition est détaillée dans la notice -ce qui permet de préciser les interventions de l’un ou l’autre instrumentiste (hautbois, clarinette)- révèle toute la sève dynamique de l’œuvre et porte le pianiste tout au long de son parcours virtuose. On sent, dans la démarche orchestrale comme dans celle du soliste, une ardeur collective qui rend justice aux partitions.
Il faut reconnaître à ces deux concertos une importante qualité : celle de retenir sans cesse l’attention grâce à une variété de couleurs et à des trouvailles mélodiques. Ces pages, qui rencontrent toujours du succès dans leur pays d’origine, mériteraient largement de bénéficier de programmations dans de nombreuses salles de concerts au-delà des frontières de la Pologne. Elles feront en tout cas le bonheur des amateurs de grand piano romantique.
Son : 9 Notice : 9 Répertoire : 9 Interprétation : 10
Jean Lacroix
Zapraszam na podium! [o płycie z koncertami fortepianowymi Zygmunta Stojowskiego]
Stare polskie przysłowie mówi – gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta. Jako wielka miłośniczka brzmienia fortepianu i poświęconych mu kompozycji, od lat próbowałam zdecydować, który koncert uwielbiam bardziej – b-moll Czajkowskiego czy a-moll Griega. Wygląda na to, że na horyzoncie pojawił się nowy faworyt, a może nawet dwóch – ex equo.
Podejmując się napisania recenzji płyty z koncertami fortepianowymi Zygmunta Stojowskiego wydanej przez wytwórnię DUX, znałam tylko jego sonatę wiolonczelową, dzieło skądinąd znakomite, zdobywające coraz większą popularność wśród wiolonczelistów. Ciekawa byłam, co podarował pianistom niemal zupełnie zapomniany i z rzadka pojawiający się w repertuarze światowych, ale i polskich sal koncertowych kompozytor. Nie oczekiwałam wielkich wzruszeń, wśród muzyków funkcjonuje pojęcie „słusznie zapomnianego dzieła”, tymczasem… niespodziewanie nastąpił nokaut.
Już od pierwszych pomruków kontrabasów, do których stopniowo dołączają inne instrumenty, zrozumiałam, że obcuję z dziełem wybitnym. Rozpoczynający płytę I Koncert fis-moll op. 3 to dzieło, w którym orkiestra może pokazać pełnię swoich możliwości. Słyszymy solo wiolonczeli, altówki, oboju. A co się dzieje w partii fortepianu… Wszystko. Karkołomne pochody gam i pasaży przeplatane pełnymi rozmachu lirycznymi tematami. To wszystko w sosie harmonii przywodzącej na myśl nieodparcie skojarzenia z koncertem a-moll Griega, ale też wybiegającej już w kierunku twórczości Rachmaninowa. Jak to możliwe, że koncert ten nie gości w stałym repertuarze większości pianistów?
Trudno powiedzieć. Nie jest to przecież jedyne dzieło, które stawia wysokie przeszkody przed wykonawcami, czego nie sposób nie usłyszeć uchem fachowca. Wykonanie tego koncertu wymaga zaangażowania sporego składu wykonawczego, a też nie każda orkiestra z lekkością wykona swoją partię tak, by być zauważalna, przyciągać uwagę, a jednocześnie nie zdominować pianisty masą dźwiękową. Pianista musi zaś wykazać się nie tylko wirtuozerią, lecz także nie lada kondycją i koncentracją, bardzo mało jest miejsc, w których mógłby odpocząć. Zarówno pianista Marek Szlezer, jak i Polska Orkiestra Sinfonia Iuventus pod batutą Marka Wroniszewskiego na nagraniu poradzili sobie z tym wyzwaniem znakomicie. Solistę z pewnością niosła jak na skrzydłach świadomość, że nareszcie może wykonać (co więcej, uwiecznić) koncert ulubionego kompozytora. Orkiestra doceniła możliwość wspólnego muzykowania z tak znakomitym (bez żadnej przesady) pianistą, muzykiem, artystą. Słychać całe serce, jakie wykonawcy włożyli w pokazanie słuchaczom niemal nieznanego dzieła od jak najlepszej strony. Teraz pozostaje tylko czekać na wykonanie estradowe.
Napisany 23 lata później II Koncert As-dur op. 32 ma mniej formalną budowę od pierwszego – druga część to cykl wariacji – a oba dzieła łączy podobny stopień trudności oraz polot partii fortepianu i orkiestry. Kompozytor pisał koncerty dla siebie, był ich pierwszym wykonawcą. Można dziś z niedowierzaniem przyjmować fakt, że tak świetny artysta i pedagog (jednym z jego uczniów był słynny Shura Cherkassky), sam będący uczniem Paderewskiego – dziś dopiero jest odkrywany na nowo. Szkoda, że w dojrzałym wieku porzucił działalność kompozytorską na rzecz kariery koncertowej i pedagogicznej. Witold Wilczek, wykonawca późniejszego z koncertów, wspaniale czuje tę muzykę i swobodnie prowadzi dialog z orkiestrą. O czym jeszcze nie wspomniałam, a co muszę podkreślić, bardzo odpowiada mi rodzaj dźwięku, rozumienie frazy i operowanie czasem u obu solistów. Niezwykle trudno mnie w tej materii zadowolić, niech więc ta wzmianka będzie wyrazem najwyższego uznania. Mamy przed sobą naprawdę wartą uwagi pozycję z fortepianem w roli głównej. Jeśli zagubieni wśród mnóstwa nowych pozycji mamy wątpliwości, co sprezentować pasjonatowi muzycznych odkryć lub chcemy czymś zastąpić zdarte ze starości płyty z nagraniami koncertów Beethovena, Rachmaninowa czy Chopina – sięgnijmy po Stojowskiego. To płyta do słuchania z pewnością więcej niż jeden raz. Energetyzująca świeżością tematów i szlachetnością brzmienia. Tu brawa za realizację dźwiękową, nagranie brzmi świetnie nawet na głośnikach laptopa, nie mówiąc o porządnym sprzęcie. Miłym elementem jest udział młodej dyrygentki Zofii Guz jako prowadzącej orkiestrę w drugiej części pierwszego koncertu, Romanzy. Sinfonia Iuventus spełnia doskonale misję propagowania młodych artystów. Każdy z muzyków wymienionych na płycie może być dumny z uczestniczenia w nagraniu tak wartościowego albumu.
Dla porządku wspomnę, że koncerty Zygmunta Stojowskiego miały już swoją premierę fonograficzną, jednak nie w Polsce. Jonathan Plowright nagrał je 20 lat temu z BBC Scottisch Symphony Orchestra dla wytwórni Hyperion. Dobrze, że doczekały się uwiecznienia przez polskich artystów, w polskim wydawnictwie, dzięki temu z pewnością będą bardziej obecne w świadomości rodaków kompozytora. Obu solistom życzę, by mieli szansę zmierzyć się z wyzwaniem wykonania karkołomnych dzieł na żywo i zebrania zasłużonych owacji. A kolekcjonerom płyt, by nie zabrakło dla nich egzemplarza, choć nie zdziwiłabym się koniecznością wytłoczenia dodatkowego nakładu. Album zawiera szczegółowe informacje o obu koncertach, życiu i twórczości Stojowskiego, a także wykonawców. Ma też wyjątkowo przyciągającą wzrok okładkę, kolorową abstrakcję kojarzącą się z plątaniną galaktyk. Skojarzenie jak najbardziej uprawnione – i kosmos, i ta muzyka są jednakowo żywe, barwne i gorące. I pełne niespodzianek. Posłuchajmy!
Anna Markiewicz
RECORDING OF THE MONTH
http://www.musicweb-international.com/classrev/2022/Jul/Stojowski-PCs-1773.htm
Zygmunt Stojowski (1870-1946)
Piano Concerto No.1 in F sharp minor Op.3 (1890)
Piano Concerto No.2 in A flat major Prologue, scherzo and variations Op.32 (1909-10)
Marek Szlezer (piano: No. 1)
Witold Wilczek (piano: No. 2)
Jerzy Semkow Polish Sinfonia Iuventus Orchestra/Marek Wroniszewski, Zofia Guz
rec. 2021, Witold Lutosławski Concert Studio of Polish Radio, Warsaw
Booklet notes in Polish and English
DUX 1773 [69]
As a teenager I found many an old score in the Henry Moore Music Library in Manchester – what a wonderful resource at the time – and amongst them was a delightful little Valse by Sigismond (sic) Stojowski – op.12 no.2 for those who are interested. I loved playing that, and still occasionally play it, but it was one of those pieces in my early days of collecting that put me on the path of seeking out unsung composers. An International Piano Archives LP provided a few recordings of Stojowski playing his own music but it is only relatively recently that Jonathan Plowright and Hyperion have filled in more of the gaps. He has recorded the same programme we find here (Hyperion Records CDA67314) as well as a marvellous selection of the solo piano music (Hyperion Records CDA67437). These and other releases are thankfully beginning to flesh out Stojowski's discography.
Zygmunt Stojowski was an out and out romanticist in a world that began to shy away from that style in the mid twentieth century so his music has slipped into neglect but it was championed by the likes of Tschaikowsky, Pierre Monteux, Jascha Heifetz, Arthur Nikisch, Damrosch, father and son and Leopold Stokowski as well as by pianists of the stature of Josef Hofmann, Rudolf Ganz, Ignaz Friedman and Ignacy Jan Paderewski, who recorded some of his music. The latter also taught Stojowski who considered that, along with violinist-composer Władysław Górski (1846-1915), Paderewski had the most profound influence on him as a musician. His other teachers include Polish composer Władysław Żeleński, French pianist Louis Diémer, who included his pupils' works in his recitals, and Léo Delibes. He moved to America in 1905 and made his home in New York until his death in 1946 where apart from composing he gave concerts and taught; his many students included Mischa Levitski and Oscar Levant.
The first Piano Concerto was premiered in 1891 with the composer at the piano and another composer, Benjamin Godard conducting. To give an idea of Stojowski's status the work was played in a concert devoted to his works and later in life he was to be the first Polish composer to have an entire concert devoted to his music by the New York Philharmonic Orchestra. Cast in three movements the Concerto is a wonderfully constructed work, bristling with difficulties but with some beautiful melodies and moments of high drama. The opening is enigmatic, just a low unharmonised melody in the cellos and double basses before the orchestra gradually joins in, first a horn then the oboe while tension mounts; the drama and pace is driven by an insistent timpani motif that repeats as the tempo increases. The soloist's entry is as dramatic as one could wish with two keyboard-spanning arpeggios before things relax down for the opening theme played by the soloist. As in any good romantic piano concerto the action swings from tender and lyrical melodic sections to fast paced keyboard figurations, heroic and delicate by turns. The second movement is a beautiful Romance that opens with strings accompanying a horn melody. Much of this movement is based around this theme, overlaid with decoration though there is a contrasting middle section full of surging drama. The finale is described in the booklet as marked by a large dose of rhythm-driven energy and that describes this vigorous movement in a nutshell. Once again the soloist is kept very busy with a muscular keyboard part that would be exciting to hear in concert. A review in the Musical Times in 1893 remarked that except in the hands of a great pianist it would stand but a poor chance. Thankfully the pianist in this performance, Marek Szlezer, is more than up to the challenge of the entire concerto and I would compare him very favourably with the fabulous performance by Jonathan Plowright; it helps that the piano is slightly better placed in the mix.
The second Concerto, subtitled Prologue, scherzo and variations is just as appealing. Once again the composer premiered it, this time with Arthur Nikisch at the helm and the work's dedicatee, Paderewski performed it at Carnegie Hall in 1916 under the baton of Walter Damrosch alongside Elgar's Polonia, also dedicated to Paderewski. Unlike the first concerto it is a more through written, fantasy like piece. The opening of the Prologue is characterised by thematic material carried by the orchestra amid cadenzas from the soloist. The second theme is folk-like and is initially given by the soloist, a simple unison presentation over a chordal orchestral accompaniment. All these features combine as the movement continues and passionate heights are reached before the quicksilver scherzo suddenly makes an entrance. The interplay between soloist and orchestra is dizzying in its intricacy and it must be noted that in both of these works the orchestral writing is rich and inventively scored, a full partner with the soloist. The Variations are based on another folk-like melody in the style of a dumka, an melancholy epic ballad of mostly Ukrainian origin. Interestingly the first variation is given to the orchestra alone with the piano joining in similar mood for the second variation. The tempo increases as the variations progress; variation four is jaunty with its constant dotted rhythms and variation five features fleet semiquavers but things really take off at the treacherous repeated note passages in the con fuoco sixth variation, fiery indeed. From variation eight we return to the key of the work as a whole, A flat major, and the orchestra now introduces a variation of the second theme from the prologue and this remains in the variation mix to the end. Although there is some more highly virtuosic writing, the finger-twisting, sorcerer's apprentice-like first half of the extended final variation the work ends in tranquility with some magical harmonic touches in the final few bars.
Whereas Jonathan Plowright played both concertos for Hyperion honours are divided here and it is Witold Wilczek who is the admirable soloist for the second Concerto. The orchestral contributions are as strong and the Jerzy Semkow Polish Sinfonia Iuventus Orchestra respond with enthusiasm and verve under the skilful baton of Marek Wroniszewski. Oddly the Romance of the first piano concerto is conducted by Zofia Guz without explanation as to why directing duties were split within the one concerto beyond the fact that she is the orchestra's assistant conductor; no matter as she acquits herself well but it is a situation I have not come across on a recording before.
These two concertos are supreme examples of romantic pianism at its best and with such a wonderful fusion of high quality writing for both orchestra and soloist, great melodic invention and thrilling virtuosity they deserve to be much better known. A great disc.
Rob Challinor